ni Roma Estrada
▶︎ Sa tauhang si Maestra Adela (Shamaine Centenera Buencamino), isang tinitingaláng mang-aawit na naging respetado nang guro ng kundiman, hinahamon ang artista. Sa tauhang si Bobby (Boo Gabunada), isang batang mariing tumututol sa mga kalabisan ng kasalukuyang rehimen, hinahamon ang aktibista.
Magsisimula ang dula sa pag-awit ni Antoinette (Miah Canton), isang batang mag-aaral ng kundiman, sa kumpas ng mga daliri ni Ludwig (Gabriel Paguirigan) sa piano. Kagyat siyang pahihintuin ni Maestra Adela upang idiin ang halaga ng damdamin sa pag-awit. Maya-maya ay papasok ang tatlong kaibigan ng Maestra galing sa isang rally na ayon sa isa ay kaunti lamang ang dumalo. Akala nila'y nasundan sila ng intel nang makitang tila may umaaligid sa labas ng bahay. Kaagad naman silang hihinahon nang sabihin ni Antoinette na ang binatang nasa labas ay ang kaniyang manliligaw na si Bobby.
Ang pagpasok ni Bobby sa loob ng bahay ay siya ring pagpasok ni Bobby sa kanilang mga búhay. Kay Bobby manggagaling ang inisyatibang pagsasalikop ng sining at aktibismo na siyang pangunahing hamon ng dula.
Nang malaman ng batang aktibista ang nakaraan ni Maestra Adela — na isa siyang tinitingalang mang-aawit na nagtanghal sa iba't ibang bansa sa tulong ng pamilya Marcos, na kalauna'y tinalikuran niya rin ang pamilyang ito dahil sa kanilang mga kalabisan, na naging tanghalan rin niya ang espasyo ng Mendiola, na dati rin siyang may pakialam--tumindi ang pagnanais ni Bobby hindi lang upang ibalik ang nanamlay nang aktibismo ng Maestra kundi pati na rin gamitin ang kundiman upang imulat ang nakararami sa kasalukuyang kalagayan ng lipunan.
Lingid sa kaalaman ni Adela, ini-upload ni Bobby ang kaniyang panayam sa social media. Sa pagba-viral ng video, mauubliga silang lahat na ipagpatuloy ito bilang kanila na ring ambag bilang mga artista sa pagkondena sa mga kalabisan ng rehimeng Duterte pangunahin ang Extra-Judicial killings (EJK).
Aktibismo Ng Sining
Hindi sing-atrasado ng makatang si Jose Garcia Villa ang mandudulang si Floy Quintos upang itanghal ang konsepto ng "Sining Sa Ngalan ng Sining" sa dulang ito. Sa halip, hinahamon niya ang artista kung paano gagawing mabisa ang sining bilang isang anyo ng aktibismo lalo pa't ipinapalagay ng manunulat na si Conchitina Cruz na "hindi likas na espasyo ng pagbalikwas ang [sining]."
Kalakip ng pagsasapraktika ng aktibismo ng sining ang pangangailangang mulÃng masanay ni Maestra Adela sa espasyo ng kulturang popular: ang social media bilang plataporma o siya na ring tanghalan ng kundimang karaniwang itinatanghal lamang sa mga natatanging manonóod. At sapagkat naaabot ng social media maging ang másang hindi maituturing na "cultured," kailangan ding matutúhang harapin ng Maestra ang kanilang mga kritisismong ad hominem.
Dito, ang hámon ni Quintos na pansamantalang isantabi ng artista ang pagiging "sagrado" ng kaniyang sining kung nais niyang maabót ng nakararami.
Sining Ng Aktibismo
Kung tatanggapin ang sentimiyento ng karaniwang peti-burges hinggil sa kakulangan daw ng "kasiningan" ng mayoryang anyo ng aktibismo, ito ay maaaaring may katotohanan lamang para sa bahagi ng peti-burges mismo. Sapagkat sila ang mas may kapasidad na makaunawa ng "sining", sila ang nangangailangan pa ng sining upang mahamig.
Batid ni Bobby ito kaya nga naisip niyang gamitin ang sining nina Maestra Adela at ng nililiyag na si Antoinette bilang mabisang instrumento sa pagmumúlat. Na Tila ba naaayon sa pilosopiya ng komikerang si Dead Balagtas na "Tradisyon bilang Modernismo at Modernismo bilang Tradisyon," pinagsalikop ni Bobby ang tradisyunal na kundiman at ang makabagong social media. Ngunit bilang bahagi ng praktika ng sining ng aktibismo, kailangang matutuhang tanggapin ni Bobby na hindi katumbas ng likes and shares ng materyal ang bisà nito sa pagpapamúlat.
Sa bahaging ito naman, ang hamón ni Quintos sa aktibista na lalaging tingnan ang sining bilang instrumento muna sa proseso ng paghubog ng kamalayan na ngangailangan ng sapat na panahon bago isang direktang instrumento ng pagmumúlat.
Mga Persona Ng Kontradiksyon
Kung may hámong singhirap ng lipunan mismo na kailangang bakahin ng kapwa artista at aktibista, ito ay ang sarili nilang mga kontradiksiyon. Sa bahagi nina Maestra Adela at Bobby, ito ay ang kanilang uri.
Sapagkat hindi sila ang mas nakararanas ng kaapihan, maaari nilang talikuran na lamang ang aktibismo at mamuhay sa ginahawang likás na mayroon sila. Si Maestra Adela, sa kaniyang komportableng tahanan na siya na ring espasyo sa pagpapatúloy ng kaniyang sining sa pamamagitan ng pagtuturo, at si Bobby, sa tahanan ng kaniyang amáng senador na kasapakat ng pinagrerebeldehan niyang rehimen.
Ito nga ang pinili ni Bobby sa huli. Sa paglitaw sa dulo ni Senador Juancho Valderama (Nonie Buencamino) upang sunduin ang kaniyang anak, kasama niyang lumitaw ang pagiging mabuwáy palá ng prinsipyo ni Bobby. Bumigay ang siyang may pasimúno ng lahat. Pagkatapos ng ilang minuto niyang paglilimi sa harap ng manonóod, sumáma rin si Bobby sa kaniyang ama na nangangahulugan din ng kaniyang tuluyang pagtatakwil sa aktibismo.
Bagaman ipinagpatúloy nina Maestra Adela, Antoinette, Ludwig (kahit pa literal na pinutol ng estado ang ilan sa kaniyang mga daliri), at ng mga kaibigan ang Kundiman Party sa kabila ng kakaunting dumaló, nanatili ang kanilang aktibismo sa sála ni Maestra Adela na tila nangangahulugang hindi pa rin handa ang artista na lumabas sa komportable niyang espasyo.
*
Realistikong tinapos ni Quintos ang dula: May optimismo ng pagpapatúloy ngunit may pag-iiwan ng mga dapat pag-isipan ng kapwa artista at aktibista, ang ipinapalagay kong mga pangunahing kinakausap ng dulang ito. ***
Si Roma Estrada ay isang guro at manunulat. Isinulat niya itong rebyu na ito para sa Gaslight.